Afgelopen weekend kwam Groningen in het nieuws met het ambitieuze plan om de eerste rookvrije stad van Nederland te worden. Geen ‘gerook’ meer in het openbaar, en in het bijzonder niet daar waar kinderen zijn.
(door: John Francken)
Sinds het afgelopen weekend staat de discussie rondom het roken weer helemaal op de kaart. Dit met dank aan een groot aantal partijen in onze noordelijkste provinciehoofdstad , die samen de ambitie hebben uitgesproken om van Groningen de eerste rookvrije stad van Nederland te maken.
Onder de betrokken partijen organisaties op het gebied van gezondheid en verslavingszorg, scholen, kinderopvangen, sportclubs en zorgverzekeringen. Het doel van deze partijen is om kinderen in Groningen (en uiteindelijk in heel Nederland) rookvrij te laten opgroeien. 
Veel gebeurd, maar nog veel te doen
Natuurlijk is er in de afgelopen jaren al heel wat is gebeurd om het roken een halt toe te roepen. Zo ligt de tijd van de rokende docent voor de klas al ver achter ons, hangt er op werkplekken allang geen blauwe wolk meer, zijn alle openbare gebouwen rookvrij en is in restaurants het sigaretje voor, na en tussendoor allang verworden tot overgeromantiseerde nostalgie.
Daarbij heeft ook het pakje sigaretten nauwelijks nog iets aantrekkelijks: Schokkende foto’s en stevige waarschuwingen bedekken zo’n 65% van ieder pakje rookwaar. En ook het vermelden van het sigarettenmerk ligt onder vuur.
Van 60% naar 25%, maar toch…
Het zijn allemaal maatregelen waar de tabaksindustrie niet vrolijk van wordt en die er toe hebben geleid dat het aantal rokers van 60% van de bevolking eind vijftiger jaren vorige eeuw is teruggelopen tot 25% nu. Maar ook die 25% leidt nog tot maar liefst 20.000 doden per jaar, alleen al in Nederland, waarvan het circa 10% slachtoffers betreft die zelf niet rookten maar hun vroegtijdig overlijden ‘te danken’ hebben aan meeroken.
De conclusie van de partijen die streven naar een ‘rookvrije generatie’ is dan ook dat er meer nodig is. Willen onze kinderen en kleinkinderen niet in de ‘verleiding’ komen om op een zeker moment die eerste sigaret te pakken, dan zal door hen roken niet als ‘iets gewoons’ moeten kunnen worden ervaren. Dat betekent in feite dat roken uit het gezichtsveld van de jeugd moet verdwijnen, en daarmee eigenlijk uit het complete straatbeeld.
Roken verplaatst ‘naar buiten’
Tot nu toe waren bijna alle anti-rook acties gericht op het roken in afgesloten ruimtes. Daarmee werd vooral de niet-roker beschermd tegen het ‘meeroken’ en tevens de roker zelf gedemotiveerd. Het betekende echter wel dat het roken zich naar buiten verplaatste. En ‘buiten’ is juist dáár waar vaak kinderen zijn. De tafereeltjes zijn herkenbaar:
Moeders die voor de school of voor de peuterspeelzaal ‘paffend’ staan te wachten op hun kroost, vaders die langs het voetbalveld, sigaretten verslindend, hun ‘Cruyff-in-spé’ staan aan te moedigen en opa’s en oma’s die vanaf een bankje in de speeltuin, met een sigaret of sigaartje in de mondhoek, toekijken hoe hun kleinkinderen zich vermaken op de wipkip of de familieschommel. Dat ze daarmee naar hun (klein)kinderen het beeld versterken dat roken heel normaal is, lijkt maar moeilijk tot hen door te dringen. En dat is precies waarop de partijen in Groningen zich richten.
Beperken roken op straat
Vooralsnog wil men zich richten op het verbieden van roken in publieke buitenruimten. Denk daarbij aan speeltuinen, pretparken, wachtrijen voor openbaar vervoer, op en rond sportvelden, buitenruimten rond scholen en ziekenhuizen en in parken. Maar eigenlijk wil men verder. Men wil toe naar een situatie dat het roken op straat ‘not done’ is, en dit ook breed wordt gedragen. Zeg maar een mentaliteitsverandering, zoals we die ook hebben meegemaakt met het wegwerpen van afval op straat of het ruimen van hondenpoep. Moesten we zo’n 25 jaar geleden nog regelmatig onze stevige profielzolen ontdoen van de uitwerpselen van een op zich uiterst vriendelijke viervoeter, vandaag de dag hoef je het niet meer in je hoofd te halen om je hond z’n behoefte te laten doen zonder vervolgens met schep en zakje de straat weer te hebben gereinigd. Net zo vanzelfsprekend moet het worden dat je niet meer rookt op straat.
Over de grens
Dat Groningen de landelijke pers heeft gehaald met deze ambitie is toch wel opvallend. De ruime berichtgeving geeft de indruk dat het streven nogal extreem zou zijn. Niets is echter minder waar. Als we over onze landsgrenzen heen kijken, dan zien we landen waar veel meer wordt ‘doorgepakt’ in de strijd tegen het roken. Zo is Australië al jarenlang een voorloper in de strijd tegen nicotine en voerde dit land de schokkende foto’s op verpakking en het niet vermelden van merken (plain package) al jaren geleden in. Kijken we naar Japan; daar is het in veel steden al jarenlang verboden om op straat te roken. En kijken we naar Rusland, dan zien we dat meneer Poetin op dit moment overweegt om een levenslang verbod op het kopen van rookartikelen af te kondigen voor alle Russen die na 2015 zijn geboren.
Dit plan is inmiddels opgepakt door Stichting Eindspel Tabak, die als doel heeft om ook in Nederland te komen tot een wettelijk verbod op verkoop van tabaksartikelen aan iedereen geboren na een nader te bepalen datum (gedacht wordt aan 1 januari 2017) en zo te komen tot een rookvrije generatie.
Eigen verantwoordelijkheid
Eigenlijk is het verbazingwekkend dat een initiatief zoals dat van de samenwerkende partijen in Groningen, nodig is om mensen te motiveren om te stoppen met roken. Als we praten over wat echt belangrijk is voor ons mensen, dan zijn dat toch primair twee dingen: onze eigen gezondheid en die van onze kinderen en kleinkinderen.
Wat onze eigen gezondheid betreft kunnen we ons nog verschuilen achter onze ‘eigen verantwoordelijkheid’ (Als ik wil roken dan doe ik dat, ook al kan ik er ziek van worden.) Hebben we het echter over het belang en de gezondheid van onze (klein)kinderen, dan komen we daar niet meer mee weg.
Een ‘rokende’ ouder kan eerder ziek worden en zelfs overlijden, met alle narigheid van dien. Kinderen kunnen zelf ziek worden door meeroken. En kinderen zullen, door het rookgedrag van hun ouders, het roken als iets vanzelfsprekends zien en daardoor zullen ze ook zelf grotere kans hebben om te gaan roken. En dat effect blijft zelfs niet beperkt tot het eigen gezin.
Aanslag op gezinsbudged
Daarbij heeft het roken ook in veel gevallen een negatieve invloed op het gezinsbudget. Vaak gaat de ‘keuze’ voor rookwaar, boven andere belangrijke zaken in het gezin. Immers: Roken kost geld, veel geld! Op dit moment betaal je voor een pakje van 20 sigaretten al € 6,70. In de wetenschap dat een gemiddelde roker in Nederland 11 sigaretten per dag rookt, komt dat neer op € 3,70 per dag, ofwel
€ 1387,50 per jaar per persoon. Voor een gezin met 2 rokende ouders betekent dat zelfs € 2775,- Voor dat bedrag kunnen veel andere keuzes worden gemaakt waar kinderen gelukkiger en gezonder van worden!
Kortom: hoever reikt de ‘eigen verantwoordelijkheid’? Duidelijk is dat die in veel gevallen een handje moet worden geholpen door de overheid. Alleen… ook die overheid blijkt nu en dan meerdere petten op te hebben. Natuurlijk, als het om imago gaat dan staan alle partijen vooraan in de rij om te melden hoe slecht roken is en welke maatregelen ze willen treffen om het roken te verminderen. Maar als het echt op daden aankomt, blijkt dat er ook andere, meestal financiële belangen spelen.
We hoeven alleen maar even te denken aan de accijns (57%) die bij een verkoop van 25 miljard sigaretten per jaar (dat is wat Nederland ‘wegpaft’) neerkomt op zo’n dikke 5 miljard euro. Uiteraard staat daar dan wel weer het nadeel tegenover van meer medische kosten en arbeidsderving door gezondheidsproblemen ten gevolge van het roken, maar… vroeger overlijden heeft ook weer z’n ‘positieve’ kantjes. Immers: Korter leven betekent ook korter gebruik maken van voorzieningen zoals AOW of andere zorguitkeringen.
ABP: het kan toch niet zo zijn dat…
En… wat dacht je van de pensioenfondsen. Door de verleden crisis stonden jarenlang de pensioenuitkeringen onder druk, en dat kwam niet alleen door de slechte rendementen op beleggingen. Nee, bijkomend probleem is dat we steeds ouder worden en dus steeds langduriger een beroep doen op de pensioenuitkering, tenzij… we eerder doodgaan?! Het kan toch niet zo zijn dat dit een van de (verborgen) argumenten is voor het ABP om ruim voor een miljard euro te beleggen in de tabaksindustrie? We hebben het hier uitgerekend over het pensioenfonds van de overheid, die er zegt alles aan te doen om het tabaksgebruik bij kinderen te ontmoedigen. Uitgerekend Dit pensioenspaargeld wordt gebruikt om kinderen bloot te stellen aan de gevaren van roken en ze op termijn verslaafd te maken aan rookwaar.
Overigens is ABP zeker niet de enige belegger die zich op dit hellend vlak heeft begeven. Ook andere banken en pensioenfondsen deden dit. Maar inmiddels komen er steeds meer van hen tot ‘inkeer’, zoals PGGM, het pensioenfonds voor Medisch Specialisten en Huisartsen en het Pensioenfonds Zorg en Welzijn. En ook ABN Amro trok zich recentelijk terug omdat beleggen in de tabaksindustrie ‘niet verenigbaar zou zijn met hun kernwaarden’.
Kwestie van tijd
Ondanks de nog altijd starre houding van het ABP, lijkt het toch een kwestie van tijd dat ook dit pensioenfonds z’n rendement zal moeten gaan zoeken in andere beleggingsvormen dan de tabaksindustrie.
Afgelopen maand kondigde staatssecretaris Martin van Rijn weer nieuwe anti-rookmaatregelen aan. Zo gaat er met ingang van 2020 een uitstalverbod gelden (sigaretten vanaf 2020 niet meer ‘in het zicht’, maar verkocht van achter de toonbank) en geldt er per 2022 een verbod op sigarettenautomaten. Deze maatregelen maken duidelijk dat de trend is gezet en dat het streven van Groningen om echt rookvrij te woorden op termijn zeker kans van slagen heeft.
Een uitdaging voor Beverwijk, Heemskerk en Velsen
En ach, als het dan toch die kant opgaat, hoe mooi is het dan om je te profileren als ‘eerste rookvrije stad van Nederland!’ Het is een ambitie die eigenlijk iedere zichzelf respecterende stad van Nederland zou moeten delen. Ik zou zeggen: Beverwijk, Heemskerk, Velsen… pak de handschoen op. Is ’t niet voor de IJmond van nu, dan in ieder geval voor de IJmond van onze kinderen, zodat die kunnen leven in een rookvrije wereld onder de rook van Tata Steel.
Bronnen: CBS, Rookvrije Generatie, Stichting Eindspel Tabak, Groningen Rookvrij, Trouw)
