Verhaal van de Dag: Eén ambacht en een heleboel ongelukken!

Foto: Unsplash

Het Verhaal van de Dag neemt je vandaag 125 jaar mee terug in de tijd, naar 4 februari 1894, de dag waarop Adolphe Sax overleed, de man die in de eerste helft van de 19e eeuw de muziekwereld verraste met zijn nieuwe blaasinstrument: de saxofoon.

(Tekst: Wim Meijer)

Hoewel het instrument nooit een vaste plaats zou innemen in Filharmonische orkesten, bleek het tijdloos en inzetbaar voor alle muziekstijlen van klassiek tot jazz en funk.

Adolphe Sax ultieme brokkenpiloot
Dat Adolphe Sax überhaupt toekwam aan het maken van instrumenten mag op zich al een wonder heten, want hij kwam niet bepaald uit een ‘sterk nest’. Van de elf kinderen uit het ouderlijk gezin van de instrumentbouwer stierven er al zeven vóór hun vijfentwintigste. En daarbij was Adolphe een soort van ultieme brokkenpiloot.

Zo zou hij al op peuterleeftijd ternauwernood een val hebben overleefd vanaf de derde etage van een gebouw, waarbij hij met zijn hoofd op een steen terecht kwam. Gelukkig bleek zijn hoofd daartegen bestand. Ook een kopje gif dat hij op driejarige leeftijd naar binnen klokte deerde hem niet, net zo min als het opeten van een speld, een explosie van geweerkruit en aanraking met vitriool en arseen. Later zou daar nog een ‘bijna-verdrinking’ bijkomen en een genezing van kanker.

Adolphe Sax met zijn eerste patent op de saxofoon

24-kleppensysteem
Al dit ongeluk stond zijn carrière als instrumentmaker en uitvinder niet in de weg. Dat eerste was een vrij logische stap. Instrumentmaker was het ambacht van zijn vader en dat pakte de kleine Adolphe al op zesjarige leeftijd op. Nog maar 21 jaar oud ontwikkelde hij  een nieuw 24-kleppensysteem voor de basklarinet, dat hij demonstreerde op de Brusselse industrietentoonstelling van 1835 en later patenteerde. En zeven jaar later, op de Brusselse industrietentoonstelling van 1841, gaf Sax een eerste officiële auditie van zijn nieuwste creatie: de saxofoon.

Te jong voor goud, te oud voor zilver
Deze auditie zou de directe reden vormen voor Sax om België te verlaten en zich te vestigen in Parijs. Hoewel de jury onder de indruk was van het geluid van de saxofoon werd aan Adolphe Sax ‘slechts’ de tweede prijs, een zilveren medaille, toegekend. De jury motiveerde deze beslissing door te stellen dat Sax nog te jong was en dat hij dan later geen hogere waardering meer zou kunnen ontvangen. Hierop reageerde Sax met “Als zij denken dat ik te jong ben voor de gouden medaille, dan vind ik mezelf te oud voor de zilveren” en vertrok naar de Franse hoofdstad, waar hij in 1843, in een verwaarloosde schuur aan de Rue Saint-George No.10, zijn eerste instrumentenwerkplaats startte: “Adolphe Sax & Cie”.

De eerste instrumentenwerkplaats van Adolphe Sax aan de Rue Saint-George No.10 in Parijs (foto: Wikipedia)

Adolphe Sax & Cie
Al binnen één jaar maakte Sax in Frankrijk indruk met een aantal opzienbarende muziekinstrumenten, waaronder weer die saxofoon, waarvoor hij in 1946 een patent verwierf en leverancier werd van saxofoons aan de Franse militairen. Hierdoor kon zijn werkplaats uitgroeien tot een serieuze fabriek met meer dan 200 werknemers.

Het succes zou echter snel afnemen door de Februari-revolutie van 1848. De politieke omwenteling had mede tot gevolg dat saxofoons geen vaste plaats meer hadden in de militaire bands, wat uiteindelijk leidde dit tot het faillissement van Sax in 1852.

Het assortiment door Adolphe Sax gepatenteerde instrumenten (foto: Wikipedia)

Definitief faillissement
In 1854 kon Sax, met steun van keizer Napoleon III, zijn bedrijf weer opbouwen en werd opnieuw ‘hofleverancier’. In de periode tot 1870 zou Sax in totaal rond de veertigduizend instrumenten bouwen. Maar daarna was het opnieuw de politiek die een eind aan het succes zou maken. Door de Frans-Duitse Oorlog in 1870 stortte de productie van instrumenten wederom in elkaar. En dit keer voorgoed. Dit faillissement ging zover dat ook Sax’ persoonlijke instrumentenverzameling, bestaande uit 467 stukken, openbaar werd verkocht.

Omdat ook veel van zijn patenten waren verlopen bleven vanaf dat moment zijn inkomsten beperkt tot een schamel pensioen. Toen hij uiteindelijk op 4 februari 1894 op 79-jarige leeftijd overleed liet hij zelfs een berg schulden na.

Nalatenschap
Toch is de nalatenschap van Adolphe Sax indrukwekkend. De saxofoon heeft in een tijdsbestek van ongeveer 150 jaar een plaats veroverd in bijna alle muziekstijlen met een oververtegenwoordiging in de jazz, en veel artiesten hebben hun wereldcarrière eraan te danken. Denk daarbij maar aan jazzvirtuozen zoals Stan Getz, Charlie Parker, Buddy Tate, Wayne Shorter, Phil Woods en, niet te vergeten, Bill Clinton.

Selectie uit Sax’ totale oeuvre
Dat Adolphe Sax, naast de saxofoon, ook nog tijd had om andere uitvindingen te doen is minder bekend. Hierbij slot een kleine selectie uit zijn oeuvre:

  • ontwerp van een stoomorgel
  • verbeteringen aan de fagot
  • verbeteringen aan de klepconstructie voor blaas instrumenten
  • een chromatisch koperblaasinstrument systeem
  • de saxtromba
  • ontwerpt en bouw van een concertzaal voor 400 mensen
  • patent op een nieuwe vormgeving voor concert- en theaterzalen (i.v.m. de akoestiek)
  • een fagot en contrafagot van metaal
  • pauken zonder ketel
  • een apparaat voor medisch gebruik van teer (na een spectaculaire zelfgenezing van kanker)

Als afsluiter een legendarisch stukje latin-jazz uit 1964: the girl from Ipanema door Astrud Gilberto en saxafoonvirtuoos Stan Getz

Cookieinstellingen