ROME – Vanmorgen is in Vaticaanstad Paus emeritus Benedictus XVI overleden. Hij was de voorganger van de huidige paus Franciscus en voor de meeste mensen vooral bekend als de paus die na acht jaar in het hoogste ambt binnen de Katholieke Kerk, besloot af te treden. Daarmee was hij de tweede Paus in de geschiedenis die deze stap nam, na 700 jaar eerder Paus Celestinus V.
(Tekst en foto’s: Wim Meijer)
Benedictus’ echte naam was Joseph Aloisius Ratzinger. In 2005 werd Ratzinger paus en was opvolger van Paus Johannes Paulus II. Deze had zijn pontificaat uitgediend tot letterlijk zijn laatste snik. Iets wat door de eeuwen steeds de gewoonte is geweest. Benedictus keek daar echter anders tegenaan.
Sinds zijn aantreden als paus had Benedictus XVI al diverse malen erop gezinspeeld dat het mogelijk moest zijn voor een zittende paus om af te treden. Ongetwijfeld heeft hij daarbij gedacht aan zijn voorganger die gedurende de laatste jaren van zijn leven nauwelijks meer in staat was leiding te geven aan de kerk. Dat dit voor de buitenwereld relatief onopgemerkt bleef was puur te danken aan zijn staf, waarvan kardinaal Ratzinger de belangrijkste man was.
Voor Benedictus XVI was het vanaf dat moment wel duidelijk: Hij zou het zelf nooit zover laten komen. Dat bleek toen hij na een pontificaat van bijna 8 jaar op maandag 11 februari 2013 plotseling bekend maakte dat hij ruim 2 weken later, op 28 februari zijn ambt zou neerleggen.
Wijsheid èn gebreken
Voor de Paus geldt dus geen pensioengerechtigde leeftijd. Dat is door de eeuwen heen gebleken. Pausen werden steeds gekozen om vervolgens in het ambt te sterven. Hoe verstandig dat is kun je je met recht afvragen. Want weliswaar heet ’t zo te zijn dat wijsheid met de jaren komt, maar de praktijk wijst toch maar al te vaak uit dat met de jaren ook de gezondheid afneemt. En dan praten we lang niet altijd over alleen de fysieke gezondheid.
Met het terugtreden van Paus Benedictus XVI kwam dan ook een wereldwijde discussie op gang. Voor veel gelovigen gold slechts één wet: Pauzen treden niet af, Pauzen gaan dood! De realiteit is echter dat zo’n wet niet bestaat. Integendeel: Het kerkelijk recht voorziet in de mogelijkheid van het aftreden van een paus middels canon 332 waarin staat vermeld dat aftreden mogelijk is, mits dit uit eigen vrije wil gebeurt. Het feit dat deze regel slechts bij weinigen bekend was komt door het simpele feit dat het in de hele geschiedenis van de Katholieke Kerk slechts éénmaal eerder is gebeurd dat een Paus voortijdig zijn Visssersring afschoof. En dat is al meer dan 700 jaar geleden. Het feit dat het met deze kerkleider niet goed afliep kan wel eens de reden zijn waarom zijn actie geen navolging meer kreeg.
Celestinus V
In het jaar 1294 was het Paus Celestinus V die aftrad, na een ambtstermijn van slechts zes maanden. Pietro del Morrone, zoals de eigen naam was van Celestinus V, was een monnik-kluizenaar en een ziener. Hij was een gedreven tegenstander van rijkdom en wereldlijke macht van de kerk. Hij leek dan ook de ideale persoon om de kerk te hervormen en te ontdoen van politieke invloeden.
Hoe charismatisch ook, Celestinus bleek niet bestand tegen de complexiteit van het pausambt. Was hij gewend problematiek te bestrijden met gebed en vasten, deze middelen bleken in zijn ‘nieuwe job’ verre van toereikend. Na een half jaar zag hij dat dan ook in en besloot afstand te doen van zijn ambt, om zich vervolgens weer terug te trekken in zijn kluizenaarsbestaan. Alleen… zo gemakkelijk kwam hij er niet vanaf!
Overleden in gevangenschap
Na zijn vrijwillige abdicatie liet zijn opvolger, Paus Bonifacius VIII, hem weer opsporen en opsluiten in een kleine kerker. Hij deed dit uit angst dat de ex-paus alsnog te veel invloed zou hebben. Celestinus overleed uiteindelijk anderhalf jaar later in erbarmelijke omstandigheden in gevangenschap.
Ondanks zijn latere heiligverklaring op 5 mei 1313, bleef Celestinus een omstreden Paus. Zo werd hij postuum voor zijn abdicatie ‘gestraft’ door de Florentijnse dichter Dante Alighieri, die hem in zijn meesterwerk La Divina Commedia in de eerste cirkel van de hel te plaatsen, vanwege zijn ‘grote weigering’.
Benedictus XVI tijdens zijn bezoek aan het graf van Paus Celestinus V in 2009
Paus Emiritus
In 2013, was daar dan eindelijk weer een Paus, in de persoon van Benedictus XVI, die de omstreden stap van een vrijwillige abdicatie durfde te nemen om vervolgens door het Vaticaanse leven te gaan als Paus Emiritus. Anders dan 700 jaar geleden zagen de meeste katholieken deze stap eerder als een bewijs van grote moed en wijsheid van de toen 85-jarige paus, dan als een ‘Grote Weigering’. En terecht: Want er is grote moed voor nodig om onder ogen zien dat je niet meer in staat bent om bepaalde verantwoordelijkheden te dragen.
Overleden na kort ziekbed
Vanmorgen overleed hij dus, Paus emeritus Benedictus XVI, na een kort ziekbed. Zijn gezondheid ging woensdag al snel achteruit. Tijdens zijn dienst riep de huidige paus nog op om voor hem te bidden. Een dag later liet het Vaticaan weten dat de gezondheidssituatie van Benedictus ernstig was. Wel was hij die dag nog helder en wakker. Vanmorgen echter maakte het Vaticaan bekend dat de voormalige kerkleider was overleden.
Negen jaar lang was hij Paus emeritus’, dat is een jaar langer dan dat hij als Paus in ambt was. Een pontificaat dat werd overschaduwd door schandalen over seksueel misbruik van minderjarigen door geestelijken. Paus Benedictus zou te weinig tegen het misbruik hebben gedaan en wangedrag hebben toegedekt. Begin 2022 vroeg hij de slachtoffers in de katholieke kerk om vergeving, maar tegelijkertijd ontkende hij misstanden te hebben verdoezeld.
Ook stond hij bekend als een conservatieve theoloog die streng in de leer was. Sommige conservatieve geestelijken zijn hem ook na zijn aftreden blijven steunen en zijn hem altijd blijven zien als de beschermer van de traditionele waarden binnen de kerk.
Paus emeritus Benedictus XVI is 95 jaar oud geworden.
